W kontekście globalnego kryzysu klimatycznego najczęściej słyszymy o topniejących lodowcach Arktyki, pożarach w Australii i suszach w Afryce Subsaharyjskiej. Tymczasem jeden z najbardziej dotkniętych regionów – Azja Środkowa – wciąż pozostaje poza zasięgiem szerszego zainteresowania opinii publicznej. Ale to właśnie tam klimat zmienia się najszybciej, powodując katastrofalne skutki społeczne, gospodarcze i polityczne.

Autorka Tesktu Wiktoria Soszka

Azja Środkowa, obejmuje między innymi byłe republiki radzieckie: Kazachstan, Uzbekistan, Tadżykistan, Kirgistan i Turkmenistan. Dziś stoi w obliczu niedoborów zasobów wodnych, pustynnienia, topnienia lodowców i susz, które prowadzą do poważnych napięć między państwami. W regionie, w którym życie ludzkie od zawsze było uzależnione od dostępu do wody, każdy kolejny stopień wzrostu temperatury staje się potencjalną przyczyną konfliktu.

Jezioro Aralskie – symbol klimatycznej katastrofy

Jednym z najbardziej przerażających przykładów skutków zmian klimatu i złych decyzji politycznych jest wysychanie Jeziora Aralskiego. Niegdyś czwarte co do wielkości jezioro świata, dziś jest w zasadzie martwą pustynią, której powierzchnia skurczyła się o ponad 90%. Przyczyną była rabunkowa gospodarka wodna prowadzona przez ZSRR. Rzeki Amu-daria i Syr-daria, zasilające jezioro, zostały przekierowane na potrzeby uprawy bawełny. Efektem jest nie tylko katastrofa ekologiczna, ale i społeczna – lokalne społeczności straciły źródło utrzymania, pojawiły się choroby, migracje, a jakość życia dramatycznie spadła.

jezioro aralskie

Konflikty o wodę – przyszłość, która już nadeszła

Zmiany klimatyczne nasilają także napięcia między sąsiadującymi krajami. Przykładem może być konflikt na pograniczu Kirgistanu i Tadżykistanu, gdzie spory o dostęp do wody regularnie prowadzą do eskalacji przemocy. Problem leży w położeniu geograficznym: Tadżykistan i Kirgistan kontrolują źródła rzek tzw. upstream, ale to Uzbekistan, Turkmenistan i Kazachstan – tzw. downstreamy – najbardziej od nich zależą. Brak jasno ustalonych zasad współpracy powoduje, że każda susza może doprowadzić do realnego kryzysu.

Taki z resztą nastąpił. W kwietniu 2021 roku doszło do jednej z najpoważniejszych eskalacji przemocy na pograniczu Kirgistanu i Tadżykistanu. Iskrą zapalną konfliktu był spór o punkt poboru wody w rejonie rzeki Isfara, z której korzystają mieszkańcy obu państw. Instalacja kamer monitorujących przez stronę tadżycką została odebrana przez Kirgistan jako prowokacja, co doprowadziło do gwałtownych starć z użyciem broni palnej, granatów i moździerzy. W ciągu kilku dni walk zginęło ponad 50 osób, a setki zostały ranne. Z przygranicznych wiosek ewakuowano dziesiątki tysięcy ludzi, a wiele domów, szkół i sklepów legło w gruzach. Choć zawarto rozejm, konflikt ten pozostawił po sobie głębokie napięcia i pokazał, jak kruche jest bezpieczeństwo w regionie o nierozstrzygniętym statusie granicznym.

Ten dramatyczny epizod to nie tylko lokalny spór, lecz także przejaw szerszego problemu związanego ze zmianami klimatycznymi i zarządzaniem zasobami naturalnymi. W suchym i górzystym regionie Azji Środkowej dostęp do wody staje się coraz bardziej ograniczony, co wzmaga rywalizację między państwami. Rzeka Isfara, kluczowa dla rolnictwa po obu stronach granicy, staje się punktem zapalnym, a brak trwałych porozumień dotyczących wspólnego użytkowania jej zasobów prowadzi do cyklicznych napięć. Konflikt z 2021 roku pokazuje, że zmiany klimatyczne mogą nie tylko zagrażać środowisku, ale także destabilizować relacje międzynarodowe i prowadzić do realnych, krwawych starć.

Migracje klimatyczne – nowa definicja uchodźstwa

Wszystko to sprawia, że coraz więcej mieszkańców Azji Środkowej decyduje się na migrację. Brak wody, upraw, środków do życia zmusza ludzi do opuszczania swoich domów. Bank Światowy szacuje, że do 2050 roku aż 5,1 miliona osób może zostać wewnętrznymi uchodźcami klimatycznymi w samym regionie. Co więcej – pojęcie „uchodźcy klimatycznego” wciąż nie istnieje w prawie międzynarodowym, co dodatkowo pogarsza sytuację tych, którzy uciekają nie przed wojną, ale przed brakiem warunków do życia, spowodowanym kryzysem klimatycznym.

Dlaczego to ważne też dla Europy?

Może się wydawać, że Azja Środkowa jest zbyt daleko, by miała wpływ na naszą codzienność. Kryzys klimatyczny nie zna granic – migracje, niestabilność polityczna, spadki produkcji rolnej i wzrost cen surowców dotykają w efekcie cały świat. A regiony takie jak Azja Środkowa są swoistym papierkiem lakmusowym – jeśli nie zareagujemy tam, gdzie problemy już się materializują, czeka nas powtórka z rozrywki, tyle że znacznie bliżej naszych domów.