W historii Ziemi miało miejsce pięć masowych wymierań, które radykalnie zmieniły skład życia na naszej planecie. Obecnie, coraz więcej naukowców mówi o rozpoczęciu szóstego wielkiego wymierania, tym razem napędzanego przede wszystkim przez działalność człowieka. Głównymi czynnikami tego procesu są wylesianie, zanieczyszczenia, urbanizacja oraz zmiana klimatu – ta ostatnia odgrywa kluczową rolę w przyspieszaniu tempa zanikania gatunków. Zmiany klimatyczne mają zarówno bezpośredni wpływ na organizmy żywe, jak i pośredni, poprzez niszczenie i przekształcanie ich siedlisk.

 

 

Tempo, w jakim obecnie dochodzi do wymierania gatunków, znacząco przekracza naturalne tempo tła obserwowane przez ostatnie dziesiątki milionów lat. Szacunki wskazują, że obecne tempo może być od 50 do nawet 1000 razy wyższe niż normy naturalne. Według danych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) ponad 42 000 gatunków jest aktualnie zagrożonych wyginięciem. Zmiany klimatyczne zwiększają ryzyko wymierania, powodując przesunięcia stref klimatycznych i zmuszając organizmy do migracji w kierunku biegunów lub na większe wysokości nad poziomem morza. Wiele gatunków nie jest w stanie dostosować się wystarczająco szybko do tak gwałtownych zmian środowiskowych.

 

Zmiana klimatu zakłóca również cykle życiowe organizmów, takie jak okresy lęgowe czy migracje. Przykładowo, zmiana temperatur może sprawić, że rośliny zaczną kwitnąć wcześniej, co zaburzy dostępność pokarmu dla zapylaczy. Dodatkowo, coraz częstsze i bardziej intensywne zjawiska ekstremalne, takie jak pożary, susze czy powodzie, niszczą siedliska i bezpośrednio zagrażają przetrwaniu wielu gatunków. W oceanach rosnące stężenie dwutlenku węgla prowadzi do zakwaszenia wód, co stanowi poważne zagrożenie dla organizmów morskich, szczególnie koralowców i skorupiaków, których egzoszkielety zbudowane są z węglanu wapnia.

 

• Gatunki w niebezpieczeństwie

 

Najbardziej zagrożone są ekosystemy o wysokiej specjalizacji gatunkowej i ograniczonej zdolności adaptacyjnej. Rafy koralowe, które stanowią siedlisko dla ogromnej liczby morskich organizmów, są niszczone przez coraz cieplejsze i bardziej kwaśne wody. W regionach polarnych topnienie lodu powoduje kurczenie się siedlisk gatunków zależnych od środowiska lodowego, takich jak niedźwiedzie polarne. Z kolei gatunki zamieszkujące obszary górskie, takie jak pika amerykańska, nie mają możliwości migracji wyżej, ponieważ przestrzeń życiowa kończy się wraz ze szczytami gór. Wysoko w górach Azji Środkowej żyje irbis śnieżny, nazywany również panterą śnieżną – jeden z najbardziej tajemniczych i pięknych drapieżników na Ziemi. Obecnie znajduje się on na liście gatunków narażonych (Vulnerable) Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), ponieważ globalna populacja dorosłych osobników szacowana jest na mniej niż 10 000, a prognozy wskazują, że do 2040 roku może się zmniejszyć o kolejne 10%. Głównymi zagrożeniami dla irbisa są kłusownictwo oraz niszczenie jego naturalnych siedlisk w wyniku rozwoju infrastruktury – budowy dróg, kopalń czy osiedli ludzkich. Fragmentacja terenów górskich oraz zmiany klimatyczne, które wpływają na dostępność ofiary i roślinności, dodatkowo pogarszają sytuację tego skrytego kota. Irbis, choć króluje na niebotycznych wysokościach, nie jest odporny na presję cywilizacyjną.

 

Współdziałanie zmian klimatycznych z innymi zagrożeniami antropogenicznymi tworzy efekt synergiczny, który znacząco przyspiesza tempo wymierania gatunków i pogłębia kryzys bioróżnorodności. Oznacza to, że skutki różnych działań człowieka – takich jak emisje gazów cieplarnianych, wylesianie, zanieczyszczenie środowiska czy nadmierna eksploatacja zasobów – nie sumują się w prosty sposób, lecz wzajemnie się wzmacniają, prowadząc do efektów bardziej niszczycielskich, niż można by się spodziewać po analizie każdego czynnika z osobna. Zmiany klimatu mogą na przykład zwiększać podatność ekosystemów na inwazję obcych gatunków, które są bardziej odporne na nowe warunki środowiskowe. Cieplejszy klimat umożliwia rozprzestrzenianie się organizmów wcześniej ograniczonych przez temperaturę, takich jak niektóre owady czy patogeny, które destabilizują lokalne relacje troficzne.

 

Jednocześnie utrata siedlisk związana z rosnącą urbanizacją i przekształcaniem terenów pod rolnictwo powoduje, że gatunki nie mają dokąd się przemieszczać w odpowiedzi na zmieniający się klimat. Fragmentacja siedlisk uniemożliwia naturalną migrację i adaptację, zmniejsza populacje i prowadzi do izolacji genetycznej. Zanieczyszczenia chemiczne, takie jak pestycydy, metale ciężkie czy plastiki, dodatkowo obciążają organizmy już narażone na stres klimatyczny. Przykładem są płazy, wyjątkowo wrażliwe na zmiany składu chemicznego środowiska wodnego, oraz wiele gatunków ryb morskich zagrożonych przez połączenie przełowienia i zakwaszenia oceanów.

 

• Zmiana klimatu zmienia ekosystemy

 

Wymieranie gatunków jest również sprzężone zwrotnie z kryzysem klimatycznym – zdegradowane ekosystemy tracą zdolność do magazynowania węgla, przez co stają się źródłami emisji gazów cieplarnianych, a nie ich pochłaniaczami. Lasy tropikalne, torfowiska czy rafy koralowe, jeśli zostaną zniszczone, nie tylko przestają pełnić swoją funkcję klimatyczną, ale wręcz nasilają globalne ocieplenie.

 

Wszystkie te zmiany mają również bezpośredni wpływ na człowieka. Jako element świata ożywionego, człowiek również znajduje się w strefie zagrożenia. Zmiana klimatu zagraża bezpieczeństwu żywnościowemu poprzez susze i nieprzewidywalność plonów, utrudnia dostęp do czystej wody, zwiększa ryzyko pandemii i pogłębia nierówności społeczne. Degradacja środowiska zmusza całe społeczności do migracji, tworząc tzw. uchodźców klimatycznych. Ludzie tracą nie tylko źródła utrzymania, ale i możliwość życia w bezpiecznych warunkach. Tym samym, kryzys bioróżnorodności staje się kryzysem cywilizacyjnym.

 

• Odwrócenie trendu i skoordynowane działania

 

Dlatego przeciwdziałanie szóstemu wielkiemu wymieraniu nie może ograniczać się wyłącznie do ochrony pojedynczych gatunków zagrożonych wyginięciem. Działania punktowe, choć ważne, nie są w stanie zatrzymać lawiny, której źródło tkwi znacznie głębiej – w strukturze naszych gospodarek, sposobie produkcji, konsumpcji i zarządzania zasobami naturalnymi. Aby skutecznie odpowiedzieć na to wyzwanie, potrzebujemy radykalnych i zintegrowanych działań systemowych. Kluczowe znaczenie ma tu spójna polityka klimatyczna, rolna, leśna, transportowa i energetyczna, która nie tylko będzie chronić istniejące ekosystemy, ale też odbudowywać zdegradowane środowiska i ograniczać emisje gazów cieplarnianych u źródła.

 

Całościowe podejście oznacza, że musimy eliminować pierwotne przyczyny kryzysu – takie jak uzależnienie od paliw kopalnych, nadmierne zużycie surowców, ekspansję przemysłowego rolnictwa i globalną nierówność w dostępie do zasobów – a nie tylko łagodzić ich skutki. Transformacja ta musi być sprawiedliwa społecznie i uwzględniać interesy najbardziej narażonych grup, zarówno ludzi, jak i nieludzkich mieszkańców planety.

 

Odwrócenie obecnych trendów wymaga skoordynowanego wysiłku – ze strony rządów, które muszą odważnie wdrażać regulacje oparte na dowodach naukowych; społeczeństw obywatelskich, które będą naciskać na zmianę priorytetów; naukowców, dostarczających wiedzy i narzędzi; ale też każdego z nas – poprzez wybory konsumenckie, edukację i codzienne decyzje. Stoimy dziś w punkcie zwrotnym: w grę wchodzi nie tylko przyszłość zagrożonych gatunków, ale również fundamenty naszego własnego bezpieczeństwa, zdrowia, dobrobytu – i przetrwania jako gatunku.

 

Szóste wielkie wymieranie to nie odległa abstrakcja, lecz rzeczywistość, której dalszy rozwój zależy od tego, jak zareagujemy teraz.

 

 

SŁUCHAJ PODCASTU:

 

 

 

 

Artykuł To już się dzieje. Zmiana klimatu sprawia, że gatunki giną szybciej niż kiedykolwiek wcześniej pochodzi z serwisu Blog – Wszystko w Twoich Rękach.

Artkuł pochodzi ze strony Blog – Wszystko w Twoich Rękach.