Wisła to nie tylko najdłuższa polska rzeka. To żywa oś kraju, w której odbijają się dzieje, przyroda i ludzie. W literaturze coraz częściej staje się bohaterką – nie tłem, lecz pełnoprawną postacią. Wielu twórców, począwszy od pisarzy i poetów a skończywszy na malarzach i rzeźbiarzach starali się uchwycić rzekę i spersonifikować ją. W różnych formach sztuki opowiedzieć jej piękno, oddać jej charakter.

 

 

Skupmy się na literaturze. Wielu Autorów mierzyło się z Wisłą, czy to w literaturze pięknej, faktu i nauki. Również w ostatnich latach na półki księgarń trafiło kilka ciekawych wiślanych pozycji. Opowiem o trzech z nich, które, w mojej opinii, powinien mieć w swojej biblioteczce każdy miłośnik Wisły. Trzy książki – „Wisła. Biografia rzeki” Andrzeja Chwalby, „Wisła. Przewodnik dla dużych i małych” Cecylii Malik oraz „Szlak Wisły” Mateusza Waligóry – pokazują, że o jednej rzece można pisać na wiele sposobów: naukowo, poetycko, reportersko. Każda z nich odsłania inne oblicze Wisły i razem tworzą fascynującą trylogię o wodzie, tożsamości i relacji człowieka z naturą.

 

• Historia ukryta w nurcie

 

Książka Andrzeja Chwalby to monumentalna opowieść historyczna, która od pierwszych stron przywodzi na myśl klasyczną biografię, tyle że bohaterką jest tu rzeka. Profesor Chwalba prowadzi czytelnika przez wieki, pokazując Wisłę jako świadka i uczestnika polskich dziejów. Od czasów plemion słowiańskich po współczesność, od handlowych szlaków Gdańska po powodzie, które na przestrzeni wieków kształtowały ludzkie życie nad jej brzegami.

 

Lektura łączy rzetelność historyka z narracyjnym rozmachem literata. Autor nie boi się sięgać po metafory oraz przywoływać się na legendy i mity. To naturalne elementy będące częścią kultury. Wisła w jego ujęciu jest nie tylko rzeką, to żywioł, który spaja naród, ale też wystawia go na próbę. „Biografia rzeki” pokazuje, że historia Polski to w dużej mierze historia wody: transportu, granic, klęsk i odbudowy. Chwalba skupia się raczej na ludzkiej perspektywie – na tym, jak Wisła kształtowała tożsamość i kulturę. Dla jednych będzie to książka fascynująca, dla innych wymagająca. Ale każdy, kto interesuje się historią, znajdzie w niej coś więcej niż tylko opowieść o rzece: znajdzie opowieść o nas samych. Sam Autor jasno daje znać, dlaczego, będąc historykiem, nie stworzył kolejnej monografii: Wisła stała się mu bliska i zaczął traktować ją, jak przyjaciółkę, osobę, o której nie sposób pisać inaczej.

 

 

• Rzeka widziana sercem

 

Cecylia Malik, artystka, aktywistka i miłośniczka natury, stworzyła książkę zupełnie inną. „Wisła. Przewodnik dla dużych i małych” to połączenie wiedzy, sztuki i emocji. To zaproszenie do wspólnego odkrywania rzeki,  z dzieckiem, rodziną, przyjaciółmi. Malik zabiera czytelników w podróż od źródeł w Baraniej Górze aż po Bałtyk, po drodze zatrzymując się w miejscach ważnych przyrodniczo i kulturowo.

 

To przewodnik, ale nie taki, który podaje suche dane i udostępnia miejsce na zbieranie pieczątek. Autorka pisze o rzece jak o przyjaciółce – z czułością, zrozumieniem i ciekawością. Jej język jest prosty, ale nie infantylny; pełen zachwytu nad światem i troski o jego przyszłość. Współautorka ilustracji, Grażyna Rigall, dopełnia tekst obrazami, które wciągają w świat rzeki pełen kolorów i życia.

 

Książka Malik to także lekcja ekologii, ale bez moralizowania. Czytelnicy poznają zwierzęta, które żyją w Wiśle, dowiadują się, dlaczego rzeka potrzebuje przestrzeni i jak możemy o nią dbać. Młodych uczy szacunku do przyrody i stanowi kapitalny podręcznik edukacji ekologicznej. Dorosłym przypomina o tym, jak ważne są więzi z miejscem. To wspaniały start do rozmowy o rzece, która płynie tuż obok i którą można wspólnie odkrywać. Być może zabrzmię teraz trochę boomersko, ale w czasach, gdy dzieci coraz częściej znają rzeki tylko z ekranów, to książka, która zachęca, by po prostu pójść nad wodę i popatrzeć, jak płynie.

 

 

• Wędrówka z żywiołem

 

Mateusz Waligóra, znany podróżnik i reporter, wyruszył w 2023 roku w pieszą wyprawę wzdłuż Wisły – od źródeł po ujście. „Szlak Wisły” to zapis tej podróży, ale także refleksja o kondycji polskiej przyrody, o ludziach żyjących nad rzeką i o samej idei przemierzania kraju w rytmie wody.

 

To znowu nie jest klasyczny przewodnik. Waligóra nie skupia się na kilometrach ani mapach. Zamiast tego opowiada o spotkaniach, rozmowach, drobnych odkryciach. W jego narracji Wisła staje się przestrzenią spotkań ludzi, historii ale również problemów ekologicznych. Autor opisuje zjawiska niepokojące, takie jak zanieczyszczenia, regulację koryta, ale również zauważa totalne piękno dzikich odcinków rzeki, gdzie natura wciąż ma silny głos.

 

To książka bardziej reporterska niż podróżnicza. W wielu fragmentach przypomina reportaż o współczesnej Polsce. O tym, jak różne grupy ludzi postrzegają rzekę: rybacy, ekolodzy, mieszkańcy miasteczek, urzędnicy. „Szlak Wisły” pokazuje, że rzeka może spełniać jeszcze jedną funkcję: może być być lustrem społeczeństwa, które odbija w sobie nasze wybory, przyzwyczajenia i zaniedbania.

 

To książka autentyczna. Czytając możemy poczuć nie tylko, zapach traw i chłód porannej mgły nad wodą, ale też zmęczenie wędrówką. W końcu to ponad 1000 kilometrów w nogach. Mimo abstrakcyjnego kilometrażu, miejscami aż chce się spakować plecak i ruszyć szlakiem rzeki, doświadczyć jej zanim zmieni się bezpowrotnie.

 

 

Trzy książki, trzy perspektywy, jedna bohaterka. Chwalba opisuje Wisłę jako żywą oś historii. Malik jako nauczycielkę wrażliwości i współistnienia z naturą, Waligóra jako towarzyszkę drogi i świadka współczesnych zmian. Razem tworzą niezwykle ciekawy portret rzeki: intelektualny, emocjonalny i reporterski. Pokazują, że Wisła to nie tylko krajobraz, to system życia, który łączy ludzi, miasta i przyrodę. W czasach kryzysu klimatycznego rzeka staje się symbolem tego, o co warto walczyć: o czystą wodę, o miejsce dla natury, o pamięć i ciągłość.

 

Do tej triady nieskromnie dołożę swoją cegiełkę. „Wisła. Siła w wodzie” to reportaż z naszej wyprawy Wspólnie dla Wisły” – smocza łódź, 25 wioślarzy i rzeka, której nurt prowadził od Krakowa do Gdańska. Książkę, w formie ebooka można pobrać bezpłatnie. Kliknij w grafikę poniżej lub zeskanuj kod QR:

 

 

CZYTAJ WIĘCEJ:

• Coraz dalej od natury, czyli historia zerwanego połączenia
• Kryzys wodny 2024: najcieplejszy rok w historii, rekordowe powodzie i katastrofalne susze. Raport WMO opublikowany
• Susze, powodzie i ratunek w renaturyzacji – rzut oka na przyszłość polskich rzek

 

Artykuł Wisła – rzeka, która łączy opowieści pochodzi z serwisu Blog – Wszystko w Twoich Rękach.

Artkuł pochodzi ze strony Blog – Wszystko w Twoich Rękach.