20 maja 2025 roku podczas Samorządowego Kongresu Klimatycznego w Łodzi odbyła się polsko-duńska konferencja „Schools of Resilience – szkoły dla zdrowia, klimatu i bezpieczeństwa”, poświęcona roli szkół w budowaniu odporności społecznej wobec współczesnych kryzysów: zdrowotnych, klimatycznych i społecznych.

Wydarzenie zorganizowane zostało przez naszą fundację we współpracy z Ambasadą Królestwa Danii pod honorowym patronatem Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Zdrowia, Instytutu Ochrony Środowiska oraz polskiej prezydencji w Radzie UE.

Konferencja miała charakter interdyscyplinarny – łączyła perspektywy edukacyjne, medyczne, urbanistyczne, środowiskowe i społeczne. Wzięli w niej udział przedstawiciele instytucji rządowych, samorządowych, organizacji społecznych, architekci, planiści, eksperci zdrowia publicznego, a także reprezentanci biznesu i medycyny.

Celem konferencji było nie tylko zaprezentowanie sprawdzonych rozwiązań z Danii, także stworzenie przestrzeni do wspólnej debaty i wspólnego projektowania zdrowych szkół przyszłości.

Wśród głównych tematów pojawiły się m.in.:

• potrzeba przestrzennego przemyślenia i przeprojektowania otoczenia szkół – od tworzenia stref spowolnionego ruchu i zielonych dziedzińców, po adaptację budynków do standardów zdrowia i energooszczędności
• budowanie kultury dobrostanu psychicznego w szkołach, w tym rola relacji, bezpieczeństwa emocjonalnego i dostępu do wsparcia,
• znaczenie szkół jako lokalnych centrów reagowania na zmiany klimatu oraz modelowania zdrowych nawyków i zielonej kultury organizacyjnej– zarówno poprzez edukację, jak i działania adaptacyjne i modernizacyjne, np. retencję wody, monitoring jakości powietrza wewnątrz i na zewnątrz budynku, odpowiednia wentylacja klas, instalacje oczyszczaczy powietrza, zazielenianie przestrzeni czy inwestycje w błękitno-zieloną infrastrukturę,
• metodykach uczenia się skoncentrowanych wokół zabawy i kreatywności oraz metodyki ‘the city as a classroom” (miasto jako klasa) zakładającej, że przestrzeń miejska może i powinna być wykorzystywana jako rozszerzenie tradycyjnego środowiska edukacyjnego i opartej na doświadczenie autentycznej partycypacji i wpływu przez osoby uczące się
• wspieranie partycypacji młodych osób w procesach decyzyjnych jako kluczowego narzędzia budowania rezyliencji i odporności na przyszłość.

Ważnym wątkiem była także rola samorządów i instytucji publicznych w tworzeniu systemowych (zmiany legislacyjne, prawne) warunków dla transformacji szkół – zarówno poprzez inwestycje w infrastrukturę, jak i wspieranie kadry pedagogicznej oraz wdrażanie konkretnych rekomendacji i zmian w ramach polityk lokalnych uwzględniających zdrowie, klimat i bezpieczeństwo.

Tytułem wstępu…

Konferencję otworzył Adam Pustelnik, pierwszy wiceprezydent Miasta Łodzi podkreślając, że edukacja to klucz do wszystkiego – zwłaszcza w kontekście przeciwdziałania dezinformacji. Wezwał przedstwaicieli samorządów do aktywnego włączenia się w inicjatywę i podziękował organizatorom za inspirację oraz rolę spiritus movens tego międzynarodowego dialogu.

Magdalena Sobkowiak-Czarnecka, podsekretarz stanu ds. Unii Europejskiej w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, wyraziła dumę z objęcia wydarzenia patronatem polskiej prezydencji, zwracając uwagę na korelację między wyzwaniami edukacyjnymi a ochroną klimatu. Podkreśliła, że młode pokolenie żyje dziś w zupełnie innym świecie – cyfrowym, spolaryzowanym, narażonym na dezinformację – i że to Polska jako pierwsza podniosła na forum UE temat wpływu mediów społecznościowych na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży. Wspomniała także o kluczowej roli społeczeństwa obywatelskiego, w tym Rodziców dla Klimatu zasiadających w Radzie NGO ds. prezydencji, którzy byli inicjatorami rozmów o dezinformacji klimatycznej w gronie europejskich ministrów środowiska.

Nina Hvid Enevoldsen, radczyni ministra w Ambasadzie Królestwa Danii, przedstawiła ambicję Danii, by temat odporności szkół i społeczności kontynuować w czasie swojej prezydencji, m.in. we współpracy z Cyprem [który obejmie prezydencję w Radzie UE po Danii]. Podkreśliła, że nie chodzi tu o polityczną agendę zazieleniania budynków, lecz o realną poprawę warunków życia i rozwoju młodego pokolenia: „I hope – for the sake of our children – that we will take this very seriously.”

Jednym z kluczowych wystąpień otwierających konferencję była prezentacja prof. Tadeusza M. Zielonki, specjalisty chorób płuc z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, który przypomniał, że zgodnie z art. 38 Konstytucji RP, życie dziecka powinno być chronione od poczęcia – tymczasem brak działań w zakresie poprawy jakości powietrza w szkołach stoi w sprzeczności z tym zapisem.

W wymowny sposób zwrócił także uwagę na związek między jakością powietrza a zdrowiem i zdolnością dzieci do uczenia się. Przywołując dane WHO oraz badania, które wskazują na dramatycznie złą jakość powietrza w polskich szkołach, prof. Zielonka podkreślił, że: „To nie klocki Lego czy PlayStation są najważniejsze i niezbędne do życia. Niezbędne są tylko woda, jedzenie i powietrze, o czym jako dorośli często zapominamy”.

Profesor zwrócił uwagę, że dzieci zmuszane są do nauki w warunkach zagrażających ich zdrowiu i rozwojowi intelektualnemu – „Im wyższe stężenie zanieczyszczeń powietrza, tym większa częstotliwość infekcji; im większa odległość od dróg, tym mniejsze ryzyko zachorowań”. Przypomniał też, że wydajność uczenia się może zwiększyć się nawet o 15 proc., gdy zwiększy się ilość świeżego powietrza w klasach i salach dydaktycznych. To niezwykle ważny aspekt przemawiający za potrzebą i koniecznością dbania o jakość powietrza w szkołach.

„Powinniśmy myśleć nie tylko o zdrowym domu czy zdrowym osiedlu, ale przede wszystkim o zdrowej szkole” – zakończył.

Panel I: Szkoła jako zdrowy i odporny budynek

Pierwszy panel poświęcony był znaczeniu środowiska fizycznego szkoły jako fundamentu dla zdrowia, edukacji i odporności dzieci. Moderatorką sesji była Aleksandra Stępniak (Fala Renowacji), a wśród prelegentów znaleźli się:

• Anne Gade Iversen – Kierowniczka Projektu w Realdanii (również keynote),
• prof. Tadeusz M. Zielonka – Europejskie Towarzystwo Chorób Płuc, Warszawski Uniwersytet Medyczny,
• Joanna Remiszewska-Michalak – Przewodnicząca Rady Klimatycznej, UN Global Compact Network Poland,
• Dorota Zawadzka-Stępniak – Prezeska Zarządu, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
• Miłosz Jakubowski – Radca Prawny, Fundacja Frank Bold (nieobecny osobiście, ale udostępnił nagraną wypowiedź nt. kontekstu prawnego jakości powietrza w szkołach – materiał do odsłuchania podlinkujemy na stronie konferencji).

Dyskusja obecnych na konferencji panelistów koncentrowała się na konieczności traktowania szkoły jako świadomie zaprojektowanego środowiska edukacyjnego, w którym zdrowie dzieci nie jest kwestią drugorzędną. Projektowanie zdrowych, efektywnych energetycznie budynków jest dzisiaj nie opcją, a koniecznością.

Jak to robić?

Paneliści zwracali uwagę na fundamentalną rolę budynków szkolnych jako środowisk wspierających zdrowie i uczenie się. Wskazywano na konieczność:

• zapewnienia dobrej wentylacji i świeżego powietrza (wzrost wydajności uczenia się nawet o 15%),
• dostępu do naturalnego światła,
• ochrony przed hałasem,
• elastycznego i ergonomicznego projektowania przestrzeni klasowej,
• modernizacji budynków pod kątem efektywności energetycznej, retencji wody i adaptacji do zmian klimatu.
• odnawialnych źródeł energii
• kolorystyki i estetyki projektowania pomieszczeń szkolnych

Podkreślono jak duże znaczenie dla zdolności koncentracji dzieci, ich nastrój oraz zdolność przyswajania informacji ma odpowiednie zaprojektowanie sal pod kątem oświetlenia. Dostęp do światła dziennego wspiera rytm dobowy, redukuje zmęczenie i poprawia samopoczucie.

Co więcej, układ przestrzenny w szkolnych salach powinien wspierać kontakt wzrokowy uczniów z nauczycielem i tablicą, ale też umożliwiać elastyczne zmiany w zależności od potrzeb dydaktycznych. Rozmieszczenie ławek, krzeseł i innych mebli w klasie powinno się odbywać z myślą o umożliwieniu dzieciom różnych form pracy: indywidualnych, w parach, grupowych i plenarnych. W związaku z powyższym, rekomendowane są także elementy mobilne (np. tablice, regały, stoliki), które zwiększają adaptacyjność przestrzeni.

Zbyt wysoki poziom hałasu w klasie negatywnie wpływa na zdolności poznawcze uczniów, zwłaszcza tych z trudnościami w uczeniu się i dzieci młodszych. Pomieszczenia dydaktyczne powinny być więc wyposażone w materiały dźwiękochłonne (np. panele sufitowe, wykładziny, zasłony) oraz zaprojektowane tak, aby minimalizować pogłos i dźwięki z zewnątrz.

Podczas panelu poruszono także kwestie modernizacji budynków szkolnych – zarówno pod kątem efektywności energetycznej, obniżenia kosztów eksploatacji, retencji wody i ochrony przed przegrzewaniem, jak i adaptacji do zmieniającego się klimatu.

Szczególnie silnie wybrzmiało hasło prof. Zielonki: „budynek oddechem” – przypominające, że fizyczna struktura szkoły ma wpływ nie tylko na komfort, ale na fundamentalne prawo dziecka do zdrowia.

Panel II: Szkoła jako serce tkanki miejskiej

Drugi panel konferencji skupił się na roli szkoły jako istotnego elementu miejskiego ekosystemu – zarówno w wymiarze przestrzennym, jak i społecznym. Moderatorką sesji była Monika Rachtan, dziennikarka medyczna i autorka programu „Przede wszystkim pacjent”.

W gronie panelistów znaleźli się:

• Monica Magnussen – Dyrektorka ds. Współpracy Międzynarodowej, Miasto Kopenhaga (również keynote),
• dr hab. Wojciech Feleszko – Warszawski Uniwersytet Medyczny,
• Przemysław Radwan-Röhrenschef – Członek Zarządu Fundacji BOŚ,
• arch. Małgorzata Rapacka – Wiceprezeska Stowarzyszenia Ludność Warszawy,
• Piotr Kopek – Prezes Zarządu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi.

Dyskusja koncentrowała się wokół kwestii bezpieczeństwa, dostępności, mobilności oraz integracji szkół z tkanką miejską. Paneliści podkreślali potrzebę myślenia o szkole nie jako o odizolowanej instytucji, ale jako o aktywnym, zrównoważonym i dostępnym dla wszystkich mieszkańców ogniwie miasta.

Szczególną uwagę poświęcono rozwiązaniom infrastrukturalnym sprzyjającym bezpiecznemu dotarciu dzieci do szkoły. Wskazywano na konieczność rozwoju sieci ścieżek rowerowych, dostępnego transportu publicznego oraz wdrażania rozwiązań wspierających samodzielność uczniów.

Przedstawiono przykład szkolnych ulic („school streets”) – stref ograniczonego ruchu samochodowego wokół szkół, funkcjonujących z powodzeniem w wielu miastach Europy. W godzinach rozpoczęcia i zakończenia zajęć wyłączają one ruch samochodowy, z wyjątkiem mieszkańców i osób posiadających specjalne zezwolenia (np. rodziców dzieci z niepełnosprawnościami). Skuteczna implementacja tych stref wymaga współpracy z lokalnymi społecznościami, szkołami oraz służbami porządkowymi i powinna być poprzedzona konsultacjami społecznymi i działaniami edukacyjnymi.

Omówiono również inne dobre praktyki, m.in. patrole szkolne z udziałem starszych uczniów, którzy wspierają młodsze dzieci w bezpiecznym przekraczaniu jezdni. Zaproponowano wzmocnienie monitoringu ruchu wokół szkół oraz włączenie kwestii sąsiedztwa instytucji i funkcji miejskich do planowania przestrzennego.

Podkreślono również znaczenie inkluzyjnie zaprojektowanych przestrzeni wokółszkolnych – takich jak ogrody społeczne, warzywniaki, sady czy strefy aktywności na świeżym powietrzu – które wspierają zdrowie psychiczne, integrację społeczną i edukację ekologiczną.

Wprowadzenie rozwiązań przyjaznych dzieciom i środowisku w otoczeniu szkół przynosi wymierne efekty: redukcję ruchu samochodowego, poprawę jakości powietrza, wzrost aktywności fizycznej dzieci, poprawę ich bezpieczeństwa oraz wspieranie samodzielności i dobrostanu uczniów.

Ciekawostka: W Polsce funkcjonuje około 14 tysięcy szkół podstawowych. W ramach Krajowego Planu Odbudowy środki na modernizację infrastruktury rozeszły się błyskawicznie – skorzystało z nich zaledwie 360 placówek. Potrzeby pozostają ogromne.

Panel III: Szkoła jako przestrzeń demokracji

Punktem wyjścia – zaufanie.

Wprowadzenie – prelekcja Tiny Saaby, dyrektorki Duńskiego Instytut Urbanistyki, w której poruszona została kwestia partycypacji dzieci i młodzieży oraz autentycznego ich włączania w procesy decyzyjne oraz projektowanie usług i przestrzeni z uwzględnieniem ich perspektywy.

„Szkoła jako przestrzeń demokracji to pierwszy krok w stronę demokracji i obywatelskiego zaangażowania z troski o dobro wspólne”

Prezentacja koncepcji the city as a classroom (miasto jako klasa, jako żywe laboratorium), która promuje otwartą, praktyczną i angażującą edukację. Pokazuje, że nauka nie musi ograniczać się do szkolnych murów, a całe miasto może stać się miejscem twórczego rozwoju i odkrywania świata, a osoby uczące są nie są biernymi odbiorcami wiedzy, ale aktywnymi odkrywcami – uczą się badać zjawiska społeczne, ekonomiczne, kulturowe i przyrodnicze, formułować pytania, prowadzić obserwacje i wyciągać wnioski, zgłaszają rekomendacje, które są uwzględniane.

Przykłady: obserwacja ruchu ulicznego, monitorowanie i planowanie rozkładów jazdy (matematyka, planowanie, statystyka), badanie lokalnych ekosystemów, poznawanie architektury i historii.

Edukacja oparta na doświadczeniu, rozwijanie kompetencji obywatelskich: dzieci i młodzież uczą się funkcjonowania społeczności lokalnej, współodpowiedzialności za przestrzeń publiczną i aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Wnioski:

• Kryzys społecznego zaufania to mało wnikliwe społeczeństwo, kryzys autorytetów a rekomendacje dla demokracji i rola szkoły.
• Wzmacnianie i budowanie trwałych, zdrowych relacji jako odpowiedź i antidotum na dezinformacje, odbudowę zaufania i autorytetu.
• Otwartość na różnorodność i inkluzywność w architekturze, nieizolowanie, unikanie podziałów tam gdzie nie jest to konieczne (np. strefa dla młodszych i starszych. 
• Architektura ma sprzyjać relacjom, pogłębianiu więzi i integracji. Odpowiednio zaprojektowana i zdrowa szkoła jest warunkiem demokracji.

Hasła „klucze”: zaufanie jako oś demokracji; spotkajmy się pod szkołą.    

Podsumowanie: szkoły mogą (i powinny/muszą) być aktywnym uczestnikiem odpowiedzi na współczesne wyzwania cywilizacyjne – miejscem, które nie tylko chroni przed skutkami kryzysów, ale też przygotowuje młodych ludzi do życia w świecie niepewności, ucząc współpracy, empatii i odpowiedzialności za wspólne dobro.

Jednym z kluczowych warunków budowania odpornej szkoły jest jej trwałe zakorzenienie w lokalnej społeczności oraz bliska współpraca z instytucjami odpowiedzialnymi za zdrowie publiczne, bezpieczeństwo i integrację społeczną.

W praktyce oznacza to nie tylko doraźną współpracę z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi czy ośrodkami zdrowia, ale tworzenie systemowych modeli współdziałania, w których szkoła staje się częścią lokalnego ekosystemu wsparcia dla dzieci, młodzieży i ich rodzin.

Najważniejszym i najtrudniejszym wyzwaniem jest połączenie sektorowe i współpraca (władz państwowych i lokalnych – legislacja, polityki miejskie, sektora biznesu, urzędów, szkół i społeczności lokalnych, wspólna wola i zaangażowanie wszystkich stron).

CDN.

Artkuł pochodzi ze strony Rodzice dla Klimatu.