Zmiana klimatu, globalne ocieplenie – jakie emocje i dyskusje budzą te zjawiska i same te terminy? Jak rozmawiają o nich użytkownicy platformy Reddit? Jak zmieniało się to w czasie? Zapraszamy do lektury artykułu, który specjalnie dla Was przygotował na podstawie swoich badań prof. Dariusz Jemielniak.

Wprowadzenie

Zmiany klimatyczne należą do najpoważniejszych wyzwań współczesnego świata. Ich skutki przejawiają się w ekstremalnych zjawiskach pogodowych oraz długotrwałych przeobrażeniach ekosystemów. Mimo że kwestie te były omawiane publicznie od wielu dekad, sposób ich prezentowania znacznie się zmienił. Terminologiczne rozróżnienia, takie jak „globalne ocieplenie” czy „zmiana klimatu”, pozornie subtelne, mogą istotnie wpływać na społeczne postrzeganie zagrożeń i konieczność podjęcia działań.

Media społecznościowe, w tym Reddit, odgrywają dziś kluczową rolę w kształtowaniu opinii publicznej. Reddit, dzięki strukturze tematycznych społeczności (tzw. subredditów), tworzy przestrzeń do wymiany poglądów oraz szczegółowej analizy języka i tonu dyskusji. Badania milionów postów z ostatnich 16 lat pokazują, jak zmieniał się sposób mówienia o klimacie i jakie emocje temu towarzyszyły.

Niestety, choć świadomość zagrożeń wynikających ze zmian klimatycznych rośnie, względna liczba dyskusji na ten temat w internecie maleje. „Zmęczenie tematem” (climate fatigue) i pojawianie się innych kryzysów – takich jak pandemia COVID-19 – przyczyniają się do spadku zainteresowania ochroną środowiska. Tymczasem sposób komunikowania o klimacie jest kluczowy dla mobilizacji społeczeństwa. Terminologia, emocje i stopień subiektywności wypowiedzi mogą zadecydować o tym, czy dana osoba uzna problem za pilny.

W niniejszym artykule przyglądam się, jak na przestrzeni lat ewoluował język dyskusji klimatycznych na platformie Reddit. Analizuję nie tylko ewolucję terminologii, ale też zmiany w dominujących emocjach oraz w poziomie subiektywności wypowiedzi. Wyniki badań, które wraz z Gabriele Fariello opublikowałem w Nature Communications Earth & Environment, mają istotne znaczenie nie tylko dla zrozumienia współczesnej debaty klimatycznej, lecz także dla wypracowania skuteczniejszych strategii komunikacyjnych, mogących ożywić społeczne zainteresowanie tym krytycznym tematem.

Ewolucja języka w dyskusjach o klimacie

Zmiany w sposobie mówienia o klimacie wykraczają poza kwestie semantyczne i są odbiciem szerszych procesów społecznych, politycznych i kulturowych. Słowa, których używamy do opisu problemów środowiskowych, kształtują naszą percepcję rzeczywistości i postawy wobec koniecznych działań. Było nie było, granice języka to granice naszego świata! 

Od lat 50. XX wieku w literaturze naukowej dominował termin „zmiana klimatu”, służący jako precyzyjne określenie procesów związanych z rosnącym stężeniem dwutlenku węgla w atmosferze. Z kolei  „globalne ocieplenie” zyskało popularność w latach 80., gdy wzrost średnich temperatur na Ziemi stał się wyraźnie zauważalny W języku angielskim termin ten kojarzy się z zagrożeniem, ponieważ wskazuje na narastające problemy wynikające z ogrzewania planety. „Zmiana klimatu” to pojęcie szersze – obejmuje zmiany w opadach, wzorce pogodowe oraz częstotliwość ekstremalnych zjawisk. Badania potwierdzają, że „zmiana klimatu” brzmi bardziej neutralnie i może osłabiać wrażenie pilności.

W 2002 roku doradca polityczny Frank Luntz zalecił administracji George’a W. Busha stosowanie terminu „zmiana klimatu” jako mniej groźnego i podkreślającego niepewność naukową. Pojawienie się nowego terminu mogło wpłynąć na postrzeganie zagrożeń przez opinię publiczną i zmniejszenie presji na podjęcie działań. Analiza postów z Reddit pokazuje, że około 2013 roku termin „zmiana klimatu” zaczął występować częściej niż „globalne ocieplenie”, zgodnie z ogólnoświatowym trendem obecnym także w statystykach wyszukiwarki Google.

Mimo to „globalne ocieplenie” nie zniknęło z dyskusji. Często występuje w kręgach konserwatywnych, gdzie bywa postrzegane jako bardziej jednoznaczne i mniej kojarzone z potrzebą natychmiastowych reform. W Stanach Zjednoczonych różnice w wyborze terminologii odzwierciedlają linie politycznych podziałów: konserwatyści częściej używają „globalnego ocieplenia”, a liberałowie „zmiany klimatu”.

Znaczenie terminologii dla percepcji problemu

Rozróżnienia między „globalnym ociepleniem” a „zmianą klimatu” mają też wymiar emocjonalny. Z analiz wynika, że „globalne ocieplenie” częściej wiąże się z pozytywnymi emocjami i prostszym językiem. Z kolei „zmiana klimatu” budzi więcej negatywnych skojarzeń i towarzyszy mu bardziej złożona terminologia. Może to wynikać z tego, że „zmiana klimatu” obejmuje wiele skomplikowanych kwestii, w tym katastrofy naturalne, konflikty społeczne i utratę bioróżnorodności, co stwarza wrażenie przytłoczenia skalą problemu.

Różnice w odbiorze tych terminów mają realne konsekwencje. Terminologia może wpływać na poziom akceptacji dla działań na rzecz ochrony środowiska. W ogóle to, w jaki sposób wyobrażamy sobie pozytywne działania na rzecz planety, bardzo często jest związane z różnego rodzaju metaforami, które przyjmujemy, a także różnego rodzaju stereotypami. W innym badaniu analizowałem, jak kojarzą się ludziom opakowania – okazało się, że często w kontekście zero waste ludzie dużo uwagi poświęcają krytykowaniu plastiku, a chwalą opakowania szklane. Automatycznie też mogą przyjmować, że szkło jest dobre dla klimatu, a plastik wyłącznie szkodliwy. Niestety, to podejście prowadzi w najlepszym wypadku do zmarnowanego wysiłku – o ile opakowania z plastiku zaśmiecają planetę, a ich produkcja jest odpowiedzialna za duże emisje CO₂, o tyle akurat w polskich realiach zwrotne opakowania szklane również zdecydowanie szkodzą, bo produkcja szkła jest energochłonna, podobnie transport i reutylizacja. W świecie idealnym szukalibyśmy możliwości stworzenia obiegu opakowań wielokrotnego użytku z twardego plastiku, a zakazania jednorazowych, ale – biorąc pod uwagę złą prasę, jaką ma plastik jako taki – nie zanosi się na to.

Społeczne i polityczne uwarunkowania języka

Ewolucja języka w dyskusjach o klimacie nie jest zjawiskiem przypadkowym. Zmiany te wynikają zarówno z dynamicznie zmieniających się warunków politycznych, jak i z prób dostosowania komunikacji do potrzeb różnych grup odbiorców. Sposób mówienia o klimacie różni się w zależności od środowiska politycznego, miejsca zamieszkania czy poziomu edukacji. Na przykład w bardziej konserwatywnych stanach USA preferowany jest termin „globalne ocieplenie”, który bywa postrzegany jako bardziej konkretny i mniej powiązany z potrzebą natychmiastowych działań.

Przemiany językowe w dyskusjach o klimacie, obserwowane na Reddit i innych platformach społecznościowych, są odbiciem głębszych zmian społecznych i politycznych. Terminologia odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu postaw wobec problemów środowiskowych i może decydować o skuteczności podejmowanych działań komunikacyjnych. W kolejnych sekcjach przyjrzymy się, jak emocje i subiektywność wpływają na odbiór problemu klimatycznego oraz jakie wyzwania stoją przed tymi, którzy chcą skutecznie komunikować zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi.

Rola platform społecznościowych w dyskusjach klimatycznych

Media społecznościowe odgrywają coraz większą rolę w kształtowaniu opinii publicznej na temat globalnych problemów, w tym zmian klimatycznych. Platformy takie jak Reddit, Twitter (obecnie X) czy Facebook stanowią przestrzeń, w której użytkownicy mogą wymieniać się poglądami, dzielić wiedzą i angażować w debaty. Jednak różnice w strukturze i funkcjonowaniu tych platform wpływają na charakter i ton prowadzonych na nich dyskusji.

Media społecznościowe mają ogromny potencjał, by służyć jako platformy edukacyjne w zakresie zmian klimatycznych. Umożliwiają szybkie rozprzestrzenianie informacji, angażowanie różnych grup społecznych i mobilizowanie do działania. Jednak skuteczność tych działań zależy od tego, jak dobrze treści są dostosowane do odbiorców. Platformy takie jak Reddit mogą pomóc w budowaniu zrozumienia i zaangażowania poprzez wspieranie otwartych, merytorycznych dyskusji. W praktyce oznacza to tyle, że powinniśmy się angażować w propagowanie wiedzy o klimacie, bo nawet drobne zaangażowanie, w gronie własnych znajomych, podtrzymuje zainteresowanie i sprzyja wywieraniu wpływu na politykę. 

Reddit, jako jedna z największych społeczności internetowych, oferuje wyjątkową perspektywę na długofalowe trendy w języku i emocjach towarzyszących rozmowom o klimacie.

 Wyróżnia się na tle innych mediów społecznościowych dzięki swojej strukturze opartej na tematycznych społecznościach, zwanych subredditami. Każdy subreddit skupia użytkowników zainteresowanych konkretnym zagadnieniem, co sprzyja bardziej szczegółowym i zróżnicowanym dyskusjom. W przeciwieństwie do Twittera/X, gdzie krótkie, często emocjonalne wypowiedzi dominują nad głębszymi analizami, Reddit pozwala na dłuższe, bardziej rozbudowane rozmowy. Dzięki temu można obserwować, jak zmieniają się opinie i sposób mówienia o problemach takich jak zmiana klimatu w dłuższym okresie.

W naszym badaniu wykorzystano 16 lat danych z Reddit, co pozwoliło prześledzić zmiany językowe i emocjonalne w postach dotyczących klimatu. Analiza objęła ponad 11,5 miliarda postów, z czego około 1,5 miliona dotyczyło bezpośrednio zmiany klimatu lub globalnego ocieplenia. Taka skala danych umożliwia unikalne spojrzenie na trendy w dyskusjach społecznych, które trudno uchwycić w tradycyjnych mediach.

Reddit jest platformą dla różnorodnych społeczności, od tych o naukowym profilu, takich jak r/askscience, po bardziej luźne i humorystyczne przestrzenie, jak r/memes. Subreddity, które szczególnie angażują się w dyskusje klimatyczne, różnią się pod względem tonu, złożoności języka i dominujących emocji. Na przykład subreddity o profilu naukowym cechują się bardziej obiektywnym tonem i wyższą złożonością języka, podczas gdy społeczności humorystyczne często podchodzą do tematu z dystansem, ale także z mniejszą precyzją.

Porównanie z innymi platformami społecznościowymi

Choć Reddit oferuje głębokie spojrzenie na ewolucję dyskusji o klimacie, inne platformy społecznościowe również odgrywają ważną rolę w kształtowaniu publicznego dyskursu. Twitter/X, ze względu na ograniczenie liczby znaków w jednym poście, sprzyja bardziej skrótowym i emocjonalnym wypowiedziom. Na X termin „globalne ocieplenie” częściej łączy się z nagłymi wydarzeniami pogodowymi, takimi jak fale upałów, podczas gdy „zmiana klimatu” jest częściej używana w kontekście politycznym i długofalowym.

Facebook, jako największa platforma społecznościowa, również pełni istotną funkcję w komunikacji klimatycznej, ale jego algorytmy często faworyzują treści kontrowersyjne lub budzące silne emocje, co może prowadzić do polaryzacji opinii. W przeciwieństwie do Reddita, który pozwala na bardziej zorganizowaną moderację treści w obrębie subredditów, Facebook i X rzadziej stosują mechanizmy kontroli jakości dyskusji.

Trend spadkowy w zaangażowaniu

Jednym z najbardziej niepokojących wyników naszej analizy jest to, że mimo wzrostu liczby użytkowników Reddit, udział postów dotyczących klimatu w całkowitej liczbie postów spada. Choć całkowita liczba tych dyskusji wzrasta, to ich udział procentowy maleje, co może świadczyć o zmniejszającym się relatywnym zainteresowaniu tematem. To może świadczyć o słabnącym względnym zainteresowaniu tematem – zjawisku określanym mianem climate fatigue. Przyczyn tego stanu rzeczy można upatrywać w:

• Przeciążeniu informacyjnym i obecności innych globalnych kryzysów (np. pandemii COVID-19),
• Poczuciu bezradności jednostki wobec skali problemu,
• Braku konkretnych efektów politycznych, które zachęcałyby do dalszej dyskusji.

Aby przeciwdziałać trendowi spadkowemu, należy wprowadzać nowe strategie komunikacyjne, zdolne na nowo zainteresować internautów tematem klimatu. Właściwie moderowane platformy społecznościowe mogą stać się skutecznym narzędziem edukacji i mobilizacji społecznej.

Zmienność emocji i subiektywności w rozmowach o klimacie

Dyskusje o zmianach klimatycznych na platformach społecznościowych są nasycone emocjami (tzw. sentymentem) i subiektywnością (czyli pisane są z punktu widzenia danej osoby, a nie w postaci prawd obiektywnych). Użytkownicy nie tylko wymieniają się faktami, ale także wyrażają swoje przekonania, obawy, nadzieje i frustracje. Analiza postów na Reddit pokazuje, że emocjonalny ładunek i poziom subiektywności tych rozmów zmieniały się znacząco na przestrzeni lat. Te zmiany odzwierciedlają zarówno społeczne nastroje, jak i sposób, w jaki ludzie angażują się w debatę na temat klimatu.

Rozmowy na temat „zmiany klimatu” są częściej nacechowane negatywnie w porównaniu z dyskusjami dotyczącymi „globalnego ocieplenia”. Termin „zmiana klimatu” budzi skojarzenia z szerokim zakresem problemów, takich jak katastrofy naturalne, utrata bioróżnorodności czy konflikty społeczne. W rezultacie użytkownicy, używając tego terminu, częściej wyrażają obawy, złość lub poczucie bezradności.

Co ciekawe, negatywny ton nie jest równomierny we wszystkich społecznościach Reddita. Subreddity naukowe, takie jak r/askscience, cechują się bardziej stonowanym i obiektywnym (w sensie tonu, nie faktycznej niezależności) językiem, co może wynikać z większego nacisku na precyzję i faktografię. Z kolei subreddity o charakterze aktywistycznym, takie jak r/climateaction, wyrażają bardziej emocjonalne reakcje, często związane z poczuciem pilności i frustracji wobec braku działań politycznych.

Choć dominują negatywne emocje, w dyskusjach o klimacie pojawiają się także pozytywne akcenty. W społecznościach skupionych na nauce lub rozwiązaniach technologicznych użytkownicy często wyrażają nadzieję, że postęp naukowy pozwoli złagodzić skutki zmian klimatycznych. Przykładem są rozmowy o odnawialnych źródłach energii, takich jak energia słoneczna czy wiatrowa, które budzą optymizm i wiarę w możliwość zmiany.

Subreddity takie jak r/Futurology często podkreślają potencjał innowacji i wspólnego działania w walce z kryzysem klimatycznym. Pozytywne emocje w takich rozmowach mogą działać motywująco, zachęcając użytkowników do angażowania się w działania proekologiczne.

Rola subiektywności w dyskusjach

Subiektywność, czyli wyrażanie osobistych opinii, emocji i przekonań, jest istotnym elementem dyskusji na temat klimatu. Analizy pokazują, że posty dotyczące „zmiany klimatu” są bardziej subiektywne niż te odnoszące się do „globalnego ocieplenia”. Może to wynikać z faktu, że „zmiana klimatu” obejmuje szerszy zakres problemów, które często są interpretowane w kontekście osobistych doświadczeń i przekonań.

Na przykład użytkownicy mogą dzielić się historiami o tym, jak zmiany klimatyczne wpłynęły na ich życie (np. poprzez susze, powodzie czy pożary). Tego rodzaju wypowiedzi nie tylko zwiększają subiektywność, ale także czynią dyskusję bardziej osobistą i angażującą emocjonalnie.

Emocje i subiektywność mają kluczowy wpływ na to, jak użytkownicy odbierają i uczestniczą w rozmowach o klimacie. Negatywne emocje, takie jak strach czy złość, mogą mobilizować do działania, ale jednocześnie prowadzić do „paraliżu emocjonalnego”, gdy problem wydaje się zbyt przytłaczający. Z kolei pozytywne emocje, takie jak nadzieja, mogą zwiększać zaangażowanie, szczególnie gdy towarzyszą im konkretne propozycje rozwiązań.

Wysoka subiektywność dyskusji może być zarówno jej atutem, jak i wyzwaniem. Z jednej strony, pozwala na bardziej emocjonalne i osobiste zaangażowanie w problem, co zwiększa poczucie wspólnoty i solidarności. Z drugiej strony, może prowadzić do polaryzacji i utrudniać merytoryczną debatę, zwłaszcza gdy różne grupy użytkowników operują skrajnie odmiennymi narracjami.

Przykłady wpływu emocji na działania

Jednym z przykładów, jak emocje wpływają na zaangażowanie, są posty dotyczące konkretnych wydarzeń, takich jak protesty klimatyczne czy działania aktywistów. Dyskusje na temat takich wydarzeń często wywołują intensywne reakcje – od entuzjazmu i wsparcia po sceptycyzm i krytykę. Subreddity aktywistyczne, jak r/climateaction, stają się przestrzenią do mobilizacji, podczas gdy bardziej sceptyczne społeczności, takie jak r/The_Donald, mogą podsycać dezinformację i cynizm.

W dyskusjach o klimacie, sposób i dynamika rozmów mogą wpływać wręcz na tworzenie ruchów społecznych i ponadnarodowych wspólnot myślenia, co badałem w jeszcze innym projekcie.

Wnioski dla komunikacji

Wybór terminologii ma kluczowe znaczenie dla odbioru problemu. „Zmiana klimatu” jest częściej postrzegana jako termin bardziej neutralny, ale też bardziej abstrakcyjny, co może prowadzić do znieczulenia na skalę problemu. Z kolei „globalne ocieplenie” budzi mniej negatywnych emocji, ale jednocześnie może być odbierane jako mniej kompleksowe.

Komunikatorzy powinni dostosowywać język do odbiorców, uwzględniając:

• Prosty, ale jednocześnie angażujący przekaz dla szerokiej publiczności.
• Precyzyjne terminy w kontekstach naukowych, by nie pozostawiać miejsca na interpretacje sprzyjające dezinformacji.
• Połączenie emocji z faktami – narracja, która budzi nadzieję, ale jednocześnie podkreśla pilność działania.

Pozytywne emocje, takie jak nadzieja i optymizm, odgrywają ważną rolę w mobilizacji społeczeństwa. Negatywne emocje, choć mogą skłaniać do refleksji, często prowadzą do poczucia przytłoczenia i bezradności. Dlatego strategia komunikacyjna powinna:

• Podkreślać sukcesy w walce ze zmianami klimatycznymi, takie jak rozwój odnawialnych źródeł energii czy skuteczność polityk klimatycznych.
• Promować narracje pokazujące, że jednostkowe działania mają znaczenie, szczególnie w kontekście zbiorowych inicjatyw.
• Tworzyć przestrzeń do aktywnego zaangażowania odbiorców, na przykład poprzez kampanie społeczne czy zachęcanie do udziału w lokalnych działaniach.

Media społecznościowe, takie jak Reddit, mają ogromny potencjał jako narzędzie edukacji i mobilizacji społecznej. Jednak ich skuteczność zależy od sposobu wykorzystania:

• Moderacja i jakość treści: Wspieranie dyskusji opartych na wiedzy naukowej i ograniczanie wpływu dezinformacji.
• Dostosowanie treści do grup docelowych: Tworzenie przekazów zrozumiałych dla szerokiego grona odbiorców, ale jednocześnie opartych na faktach.
• Budowanie społeczności: Promowanie subredditów i innych przestrzeni, które sprzyjają współpracy i wymianie wiedzy, takich jak r/climateaction czy r/askscience.

prof. dr hab. Dariusz Jemielniak – profesor nauk ekonomicznych, badacz społeczny, kierownik Katedry Management in Networked and Digital Societies (MINDS) w Akademii Leona Koźmińskiego, członek korespondent Polskiej Akademii Nauk oraz jej wiceprezes w kadencji 2023–2026, zajmuje się badaniem dezinformacji i ruchów antynaukowych w Internecie.

The post Jak się rozmawia o zmianie klimatu (nie tylko na Reddit)? appeared first on Nauka o klimacie | naukaoklimacie.pl.

Źródło: https://naukaoklimacie.pl/aktualnosci/jak-sie-rozmawia-o-zmianie-klimatu-nie-tylko-na-reddit | Gościnnie dla Nauki o klimacie